Overheid vaak oorzaak van schulden bij burgers
Er ontstaat een onderklasse met schulden
armoede – Meer mensen met een laag inkomen raken in de schulden. Vaak door de overheid. Dat moet anders, zegt Marco Florijn.
De schuldhulpverlening verschuift steeds meer naar mensen die al weinig te besteden hebben. Bijna tweederde van de mensen met grote financiële problemen heeft een inkomen op of onder het minimumloon. Twee jaar geleden was dat nog 44 procent. “Er ontstaat een schuldenonderklasse”, zegt Marco Florijn, de nieuwe voorzitter van NVVK, de branchevereniging van schuldhulpverlening en sociaal bankieren.
In 2016 klopten bijna 90.000 mensen aan bij de schuldhulpverlening, met een gemiddelde schuld van ruim 40.000 euro. Dat blijkt uit het jaarverslag van NVVK dat vanavond wordt gepresenteerd. Dat is ongeveer gelijk aan het jaar ervoor. Florijn: “Maar we zien dat de problemen hardnekkiger zijn geworden.”
In de crisis werden ook mensen met een hoger inkomen plots geconfronteerd met een enorme schuldenlast. Bijvoorbeeld door het moeten verkopen van hun huis voor een ton minder dan de aankoopprijs, of door faillissement. Dat gebeurt nu minder vaak. Desondanks daalt het totaal aantal aanmeldingen bij de schuldhulpverlening nauwelijks.
Het aantal mensen dat leeft van een bijstandsuitkering en het daarmee niet redt, stijgt. “Onze samenleving is steeds complexer geworden, mensen moeten meer eigen keuzes maken, meer besluiten nemen, meer eigen verantwoordelijkheid dragen. We merken dat dit niet voor alle mensen haalbaar is.”
Mensen met schulden leven van dag tot dag. Ze zien de consequenties van een sanctie niet.
Florijn, die wethouder is geweest in Rotterdam en Leeuwarden, benadrukt dat het vaak de overheid is die de oorzaak is van de schulden. “Het is allemaal zo ingewikkeld geworden dat mensen bijna onbewust in de schulden komen. Als je bijvoorbeeld de kinderopvangtoeslag te laat beëindigt, zit je al snel met een hoge schuld. Als de overheid je dan ook nog ziet als een fraudeur, en niet meewerkt aan een oplossing, wordt het steeds zwaarder.”
De NVVK wil benadrukken dat het maar een kleine groep is die zelf grote fouten maakt en daardoor in geldproblemen komt. Mensen met drugsproblemen of psychiatrische klachten worden sowieso doorverwezen naar zwaardere hulpverleners zoals de verslavingszorg. “Bij de meeste mensen met schulden begint het klein, maar ze verliezen daarna langzamerhand het overzicht.”
Uit onderzoek blijkt dat langdurige armoede verlammend werkt, weet Florijn. “Mensen met een laag inkomen en schulden gaan per dag leven. Ze zien daardoor de consequenties van een sanctie ook helemaal niet. Maar er is wel telkens de angst. Ze zijn bang om een envelop open te maken; weer een rekening? Ze zouden het liefst achter de bank kruipen als de bel gaat omdat er een deurwaarder kan staan.”
Iemand die aanklopt bij de schuldhulpverlening heeft gemiddeld vijftien schuldeisers. Daar zitten veel overheden tussen, zoals de Belastingdienst, de gemeente, waterschappen en het Centraal Justitieel Incassobureau met bekeuringen voor verkeersovertredingen. Florijn: “Bij mensen met grote schulden bestaat gemiddeld 40 procent van de schuld uit incassokosten; extra kosten omdat de rekening niet op tijd is betaald. Dat moet echt anders.”
Marco Florijn, de nieuwe voorzitter van de NVVK
De NVVK wil met de overheid samenwerken aan een oplossing. Dit verzoek is echter vaker gedaan, maar steeds tevergeefs. Hoe komt dat? Florijn: “Het kan alleen opgelost worden als de departementen van sociale zaken, justitie en financiën gaan samenwerken. Het heeft een integrale aanpak nodig. Dat kan een minister niet alleen. Een interdepartementale aanpak gaat in de praktijk lastig.”
Florijn wil als nieuwe voorzitter sowieso meer inzetten op preventie, op het eerder signaleren van problemen en dan ook het gesprek aangaan. “Een saneringstraject duurt vaak drie jaar. Dat is een zwaar traject. Als we er op tijd bij zijn, kunnen we zoveel ellende voorkomen”, zegt de voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet.
Florijn roept de politiek op alle belemmeringen voor het saneren van vorderingen weg te nemen. En de uitbetaling van uitkeringen en toeslagen te versimpelen. Want als er niets verandert, lukt het nooit om het aantal mensen in de schuldhulpverlening omlaag te brengen. “Wij willen dat het niet meer mogelijk is dat mensen onbewust in de schulden raken.”
Bron: Trouw, 15 mei 2017