Mediation en vechtscheidingen

Rechters willen voorkomen dat kinderen beschadigd raken door gedrag ouders en pleiten voor mediation in plaats van vechtscheidingen.

Familierechters gaan hun werkwijze aanpassen om te voorkomen dat kinderen schade oplopen tijdens zogenoemde vechtscheidingen. Initiatieven die bij rechtbanken zijn ontwikkeld en goed blijken te werken, worden volgend jaar landelijk ingevoerd. Ook streeft de Rechtspraak naar een andere scheidingsprocedure, waarbij ouders gezamenlijk hun problemen aan de rechter voorleggen. Op die manier wordt hun conflict niet onnodig aangewakkerd.

20 procent

Zo’n 70.000 kinderen maken jaarlijks de scheiding van hun ouders mee, met alle praktische, financiële en emotionele gevolgen van dien. Bij ongeveer 20 procent van de gezinnen verloopt dat niet goed. Ouders worden het niet eens over zorg voor de kinderen of de alimentatie of ze houden zich niet aan afspraken, wat kan leiden tot steeds nieuwe procedures.

Verbeteringen

Kinderen raken in zo’n situatie vaak blijvend beschadigd, vooral als de strijd via hen wordt uitgevochten. Om te voorkomen dat de gang naar de rechter daaraan bijdraagt, hebben rechters een visiedocument opgesteld waarin een reeks voorstellen staat om hun werkwijze te verbeteren. Daarbij staat het belang van het kind altijd voorop. Verschillende vernieuwingen worden momenteel al op proef in de praktijk gebracht en door wetenschappers gevolgd. De Raad voor de rechtspraak heeft nu besloten geld vrij te maken om pilots die zich in de praktijk hebben bewezen landelijk in te voeren.

Regierechter

Een belangrijke verandering is dat altijd een regierechter wordt aangewezen, die alle geschillen rondom de scheiding behandelt, of het nu gaat om boedelscheiding of de verdeling van de zorg voor de kinderen. De rechter praat met de ouders en de kinderen en verzamelt zoveel mogelijk informatie. Zo krijgt de rechter een goed beeld van wat er allemaal speelt in een gezin en wat er nodig is om dat snel en goed op te lossen.

Dossiers scannen

Aan de hand van het dossier wordt vooraf de ernst van de zaak ingeschat. Hoe complex zijn de problemen, is er kans dat het uit de hand loopt, zijn er financiële kwesties die snel opgelost moeten worden? Zo nodig wordt snel een zitting gepland, waar de benodigde instanties vertegenwoordigd zijn, zodat direct knopen doorgehakt kunnen worden. Ook kan extra tijd worden uitgetrokken voor zo’n zitting. Bij het scannen van het dossier wordt bovendien bekeken of mediation mogelijkheden biedt. In dat geval stimuleert de rechtbank de ouders om dat eerst te proberen.

Afspraken over hulp

In Noord-Nederland hebben familierechters afspraken gemaakt met hulpverleners en gemeenten over de hulp die ouders en kinderen kunnen krijgen. Daardoor kunnen zij mensen gericht doorverwijzen en staat vooraf al vast dat de gemeente die hulp financiert. Dat scheelt heel veel tijd en vergroot de kans dat mensen op de juiste plek terechtkomen. De Rechtspraak vindt het van groot belang dat zo’n uniform hulpaanbod overal in het land beschikbaar komt en neemt het initiatief om tot afspraken te komen met betrokken instellingen en gemeenten.

Belangenbehartiger voor het kind

Met de inzet van gedragsdeskundigen (psychologen, orthopedagogen) die als ‘bijzondere curator’ de belangen van het kind behartigen, is de afgelopen tijd bij de rechtbank Zeeland-West-Brabant veel ervaring opgedaan. Zo’n curator praat met alle gezinsleden, brengt de totale situatie in kaart en zoekt vervolgens oplossingen. De curator zorgt ervoor dat de stem van het kind wordt gehoord, laat ouders het effect van hun gedrag op de kinderen inzien en voorziet de rechter van extra informatie. De Rechtspraak wil ook daar landelijk mee verder, maar moet eerst afspraken maken over de financiering.

Samenhang

In samenhang zullen deze maatregelen ervoor zorgen dat minder kinderen beschadigd raken als hun ouders gaan scheiden, hoopt het Landelijk Overleg Vakinhoud Familierechters. Daar kan ook de wijziging in de procedure aan bijdragen waar de Rechtspraak voor pleit. In de huidige situatie staan ouders tegenover elkaar in de rechtszaal, als verzoeker en verweerder. Vervolgens vraagt de rechter diezelfde ouders om samen aan de beste oplossing voor de kinderen te werken. Dat gaat veel beter als zij zich gezamenlijk tot de rechter kunnen wenden en niet als strijdende partijen, is de verwachting.

Vechtscheidingen

De Rechtspraak maakt zich zorgen over het toenemend aantal problematische echtscheidingen (vechtscheidingen). Vooral de positie van kinderen vraagt om aandacht. Een aantal rechtbanken en gerechtshoven experimenteert al geruime tijd met een andere aanpak van problematische scheidingen, om de schade voor de kinderen zoveel mogelijk te beperken.

Wist u dat?

Jaarlijks moeten zo’n 70.000 kinderen omgaan met de praktische, financiële en emotionele gevolgen van het feit dat hun ouders uit elkaar gaan. Ongeveer 80 procent van de scheidende ouders (al dan niet getrouwd) lukt het om afspraken te maken over de zorg voor hun kinderen, de verdeling van geld en goederen en eventuele alimentatie. In circa 20 procent van de gevallen lukt dit niet. Deze scheidingen kunnen zodanig uit de hand lopen dat gesproken wordt een vechtscheiding. Daarbij zijn ouders zo verbeten bezig met hun eigen strijd, dat ze de belangen van de kinderen nogal eens uit het oog verliezen. Vooral als de kinderen inzet zijn van strijd, is dat zeer schadelijk.

Werkwijze aanpassen

Familierechters hebben verschillende initiatieven ontwikkeld om binnen procedures over vechtscheidingen de problemen voor kinderen te verminderen, en er in ieder geval voor te zorgen dat die niet erger worden. Initiatieven die hun bestaansrecht hebben bewezen, worden in 2017 bij alle gerechten ingevoerd. Ook streeft de Rechtspraak naar een andere scheidingsprocedure, waarbij ouders gezamenlijk hun problemen aan de rechter voorleggen. Op die manier wordt hun conflict niet onnodig aangewakkerd. ‘De klassieke opzet van een rechtszaak, het zogenaamde toernooimodel, leent zich niet goed voor het voorkomen van een vechtscheiding’, schrijft voorzitter Frits Bakker van de Raad voor de rechtspraak in Rechtspraak magazine (pdf, 1,8 MB) van maart 2016. Partijen staan daarin tegenover elkaar’. Als je elkaar het licht in de ogen niet gunt en niet nuchter kunt nadenken, maakt die opzet de kwaadheid alleen maar groter, aldus Bakker.

Verschillende initiatieven

Rechtbanken en gerechtshoven hebben de afgelopen tijd op proef gewerkt met nieuwe werkwijzen. Verschillende pilots worden wetenschappelijk geëvalueerd. De Raad voor de rechtspraak wil pilots die zich in de praktijk hebben bewezen in 2017 al invoeren. Enkele voorbeelden:

 De regierechter

Alle geschillen rond een scheiding (of het nu om boedelscheiding gaat of de verdeling van de zorg voor de kinderen) worden door dezelfde rechter behandeld. Hij vergaart informatie en behandelt de verschillende kwesties voor zover mogelijk in 1 keer. De rechter heeft oog voor de totale problematiek die escalatie van het ouderconflict veroorzaakt. De rechter stelt de positie van de kinderen centraal. De benadering is gericht op het oplossen van het hele conflict: de rechter levert maatwerk voor beide ouders én kinderen.

 Uniform hulpaanbod

In Noord-Nederland hebben familierechters afspraken gemaakt met hulpverleners en gemeenten over de hulp die ouders en kinderen kunnen krijgen. Daardoor kunnen zij mensen gericht doorverwijzen en staat vooraf al vast dat de gemeente die hulp financiert. Dat scheelt heel veel tijd en vergroot de kans dat mensen op de juiste plek terechtkomen.

 Dossiers scannen

Aan de hand van het dossier wordt vooraf de ernst van de zaak ingeschat. Hoe complex zijn de problemen, is er kans dat het uit de hand loopt, zijn er financiële kwesties die snel opgelost moeten worden? Zo nodig wordt extra snel een zitting gepland, waar de benodigde instanties vertegenwoordigd zijn, zodat direct knopen doorgehakt kunnen worden. Ook kan extra tijd worden uitgetrokken voor zo’n zitting. Bij het scannen van het dossier wordt bovendien bekeken of mediation mogelijkheden biedt. In dat geval stimuleert de rechtbank de ouders om dat eerst te proberen.

Problematische scheidingen

De Rechtspraak maakt zich zorgen over het toenemende aantal complexe conflictscheidingen, in de volksmond ook wel aangeduid met de term vechtscheidingen. Met name de gevolgen voor de hierbij betrokken kinderen nopen tot actie. Naar schatting maken ieder jaar 70.000 kinderen het uit elkaar gaan van hun ouders mee. Circa 20 procent van de scheidende ouders lukt het niet in onderling overleg op redelijke termijn afspraken te maken over de praktische gevolgen van het uit elkaar gaan. Kinderen die worden blootgesteld aan een langdurige en heftige ouderlijke strijd, lopen het risico op blijvende schade. Het is evident dat er een groot maatschappelijk belang is om complexe conflictscheidingen zoveel als mogelijk te voorkomen. Waar ze niet kunnen worden voorkomen, moet er alles aan worden gedaan de schade voor kinderen tot een absoluut minimum te beperken.

Zorgen

Familierechters benadrukken het belang van een integrale benadering van scheidingen. Ouders en kinderen maken één proces door van het uit elkaar gaan – zij hebben er geen boodschap aan dat zij tijdens dit proces te maken krijgen met verschillende partijen. Zorgen zijn er bij familierechters over het gebrek aan regie voorafgaand aan de procedure bij de rechtbank, de gebrekkige overdracht van relevante informatie tussen de verschillende partijen en de wildgroei aan aanbieders van hulp en bemiddeling in geval van echtscheidingen. Het is moeilijk om de kwaliteit van deze personen vast te stellen.

Alternatieve werkwijzen

Familierechters in het land signaleerden in de afgelopen jaren het toenemende aantal vechtscheidingen en de gevolgen daarvan. Zij ontwikkelden verschillende alternatieve werkwijzen en procedures. Het doel was steeds een in maatschappelijk opzicht effectievere afdoening, vooral in het belang van de betrokken kinderen. In opdracht van de Raad voor de rechtspraak en onder inhoudelijke verantwoordelijkheid van het Landelijk Overleg Vakinhoud Familie- en Jeugdrecht, is nu door familierechters een Visiedocument opgesteld. Hierin staat beschreven wat gerechten doen om te voorkomen dat strijdende ouders schade toebrengen aan hun kinderen.

 Korte termijn

De Raad voor de rechtspraak ondersteunt dit document en heeft besloten de benodigde middelen vrij te maken om in 2017 een aantal lokaal ontwikkelde werkwijzen landelijk in te voeren. Deze werkwijzen hebben zich in de praktijk bewezen. Dat zijn:

• De regierechter. De regierechter voert letterlijk actief de regie over een echtscheiding. Hij vergaart informatie, behandelt zoveel mogelijk alle geschillen en is zich ervan bewust dat de problemen die er zijn, met elkaar samenhangen;
• Uniform hulpaanbod. Familierechters kunnen verwijzen naar verschillende hulpverleningstrajecten. De gemeente waar de kinderen wonen, financiert het traject. De rechter wordt op de hoogte gehouden van de resultaten. Als er een negatieve rapportage is, wordt de Raad voor de Kinderbescherming op de hoogte gesteld.
• Bijzondere curatoren/gedragsdeskundigen. In complexe scheidingen zijn als bijzondere curatoren gedragsdeskundigen benoemd. Deze professionals richten zich gedurende de echtscheidingsprocedure volledig op het belang van het kind: zij geven hem of haar letterlijk een eigen stem en zorgen dat ouders zich bewust worden van mogelijk schadelijke effecten van hun gedrag.
• Appointering op maat. De zittingsduur wordt bij deze werkwijze afgestemd op de complexiteit van de zaak. Als uit het dossier blijkt dat een zaak op juridisch of financieel gebied of vanwege het conflict waarschijnlijk niet makkelijk is, wordt er meer tijd voor uitgetrokken. Maximaal is dit drie uur. De beoordeling van de dossiers gebeurt door deskundige, ervaren medewerkers. Ook wordt bekeken of een zaak vanwege het escalatierisico versneld op een zitting moet worden gepland.
• Doorverwijzing naar mediation. Doorverwijzing naar mediators gebeurt al sinds jaar en dag, maar nieuw is dat een rechtbank of gerechtshof zich actief opstelt door mediation voor te stellen aan partijen. Deze actieve werkwijze geldt ook als een reactie op dit aanbod achterblijft, of als maar één van de twee ouders mee wil doen. Hiermee onderstreept de rechter het belang van mediation.

Voor de invoering van een uniform hulpaanbod is een goede samenwerking met de betrokken professionals essentieel, de Rechtspraak neemt hiertoe het initiatief. Voor de succesvolle inzet van bijzondere curatoren is niet alleen van belang dat rechters de mogelijkheid hebben om een bijzonder curator te benoemen, maar ook dat er duidelijkheid komt over de wijze waarop deskundigen een vergoeding ontvangen.

samenwerking

Gerechten doen op deze manieren binnen de huidige gerechtelijke procedures wat tot hun mogelijkheden behoort. Maar een scheiding speelt zich niet alleen af in een gerecht. Scheidende ouders en hun kinderen maken één proces van uit elkaar gaan door; de procedure bij een gerecht beslaat daarin slechts een fase. Hoe kinderen door dit gehele proces heenkomen, is mede afhankelijk van de andere fases in die keten en daarmee van de samenwerking van de verschillende betrokken partijen. Daarom participeert de Rechtspraak actief in het maatschappelijk debat over het voorkomen van vechtscheidingen en de schadelijke gevolgen daarvan. Zij vindt het tot haar medeverantwoordelijkheid behoren om bij te dragen aan oplossingen en actief mee te denken met andere professionals en hulpverleners.

Langere termijn

De Rechtspraak verkent voor de lange termijn de mogelijkheid de gerechtelijke procedure in geval van echtscheidingen, in het bijzonder in geval van complexe conflictscheidingen, anders te laten verlopen. Scheidende ouders worden nu door de wijze waarop het procesrecht wordt toegepast, gedwongen tot het formuleren van verzoeken en verweren.  Dit zet ouders tegenover elkaar en draagt eerder bij aan de verharding van standpunten dan aan het vinden van oplossingen. Gezocht moet worden naar procedures die er juist voor zorgen dat scheidende ouders niet (extra) tegenover elkaar komen te staan.

 Belang van kinderen

Hoe procedures nu en in de toekomst ook vorm worden gegeven, uitgangspunt van de Rechtspraak is steeds dat de belangen van betrokken kinderen voldoende worden geborgd. Zij mogen op geen enkele manier onnodig worden belast door het feit dat hun ouders uit elkaar gaan. Zij moeten op een goede manier een stem hebben in het scheidingsproces, en in de procedure bij het gerecht, maar de schade als gevolg van de scheiding moet tot het minimum worden beperkt.

Bron: Rechtspraak.nl 24 november 2016